Jamie Schaduw zet zich in voor Molukse talen en cultuur

Jamie Schaduw (36) is de zoon van een Molukse vader en een Nederlandse moeder. Hij vindt het belangrijk om zich in te zetten voor talen en culturen die mogelijk verdwijnen in de toekomst. Hoewel het Moluks-Maleis belangrijk is voor de Molukse gemeenschap, zijn er onder de jonge generaties maar weinig mensen die het vloeiend beheersen. De voertaal is toch vaak Nederlands, zo ontdekte Jamie dankzij een onderzoek dat hij deed onder 840 leden van de gemeenschap.

Toen de Molukkers tussen 1951 en 1962 naar Nederland kwamen, moesten zij gedwongen assimileren. Er was weinig ruimte voor de eigen cultuur en identiteit van Molukkers en andere groepen uit voormalig Nederlands-Indië. Iedereen moest zich maar snel aanpassen. Ook zou het beter zijn om Nederlands te spreken, ondanks dat de tweede generatie Molukkers het Moluks-Maleis nog actief als moedertaal gebruikte. Tegenwoordig weten we dat tweetaligheid en meertaligheid juist goed is voor de taalontwikkeling van mensen. 

“Ik wil Molukse talen een plek geven.

Om de Moluks-Maleise taal in leven te houden, heeft Jamie het platform Totaal Moluks opgericht. Met dit platform wil hij het Moluks-Maleis en Molukse streektalen en dialecten als immaterieel cultureel erfgoed vastleggen, revitaliseren en behouden. 

“Moluks-Maleis is geen gestandaardiseerde taal. Als je het wil leren, kan dat niet via Duolingo. Je kunt het ook niet op Google Translate vinden. Via onze eigen app wil ik de taal een plek geven. Ik wil mijn skills inzetten voor een gemeenschappelijke spreektaal die aan het verdwijnen is in de Molukse gemeenschap. 

Je ziet weinig Molukse media. Met Totaal Moluks willen we zoveel mogelijk Molukse media maken en verschillende lokale taalvarianten in beeld brengen. We willen het in alle klanken, geuren en kleuren laten verspreiden. We hebben sinds mei bijna 8000 gebruikers op het platform.

We werken samen met de gemeenschap uit Nederland en de Molukken om eigen Molukse media te maken. Wij kunnen veel van hen leren. Dekoloniseren betekent voor mij ook onze mensen daar een hoofdrol en stem te geven. Dit zie je nog veel te weinig.”

“Deze lokale cultuur maakt mij Moluks, niet een of ander postkoloniaal predicaat dat je wordt opgelegd door een buitenstaander”
Op de set in Rotterdam.

Beladen verleden

Het verleden van Molukkers in Nederland is een gevoelig en beladen onderwerp. Vanaf 1951 werden ongeveer 12.500 Molukse KNIL-militairen en hun gezinsleden op dienstbevel naar Nederland overgebracht. Molukkers kwamen terecht in woonoorden, zoals in omgebouwde voormalige concentratiekampen. Zo ook Jamie’s vader, die uit een gezin van negen komt en werd geboren in Kamp Vught. In een deel van het voormalige Duitse concentratiekamp werden Molukse gezinnen gehuisvest. Wat eerst een tijdelijk verblijf zou zijn, werd permanent. Jamie zegt hierover: 

“Mijn vader heeft veel te maken gehad met racisme en discriminatie, al zou hij dit zelf niet snel benoemen. Ik kan me hier erg boos om maken. De behandeling van Molukkers in Nederland door de Nederlandse overheid en burgers vind ik beschamend, racistisch en zeer ongelijkwaardig. Maar ik blijf liever weg van de sociale en politieke kwesties, want het laat een eenzijdige kant zien van wat Moluks zijn precies is.

De Molukse culturen met eigen verhalen en de 81 oorspronkelijke talen vertellen juist meer over wie wij zijn. Er wordt zelden over Molukse identiteiten gesproken, los van politiek, oorlog en trauma. Alsof onze oorspronkelijke gemeenschappen en manieren van leven niet bestonden en de Molukken na 1951 is opgehouden te bestaan. We zijn een heterogene groep met een zeer complex verleden en positie in de koloniale tijd.

Mijn opa was in eerste instantie een man uit Kariu, een Molukse adat-negri gelegen in het noorden van Haruku. Kariu maakt deel uit van een sterk levend Pela-gandong
verbond met Aboru, Booi en Hualoy. Nakomelingen van deze vier negri’s, Molukse dorpen met een traditioneel dorpsbestuur, beschouwen elkaar als familie, als vier kinderen uit dezelfde baarmoeder. Met alle plichten en ongeschreven regels die daarbij komen kijken. Deze lokale cultuur maakt mij Moluks, niet een of ander postkoloniaal predicaat dat je wordt opgelegd door een buitenstaander.”

Jamie werd geboren in Rotterdam en groeide grotendeels op in Hendrik-Ido-Ambacht. Hij heeft zijn jeugd als goed en veilig ervaren als jongen van kleur in een dominant witte omgeving. Hij kreeg tijdens zijn jonge jaren wel wat mee van Moluks-Maleis, al leerde hij de taal niet van zijn vader. 

“Mensen in Nederland wisten vaak niet eens wat Molukkers waren. Mijn zus, broertje en ik vielen op door onze huidskleur. Samen met een Filipijns vriendje waren wij de enigen van kleur. Dan krijg je vragen over waar je vandaan komt. In mijn tienerjaren kreeg ik meer besef over mijn afkomst en ben ik boeken gaan lezen over dit onderwerp en kreeg ik meer interesse in de verhalen vanuit de Molukse gemeenschap.

Thuis werd er Nederlands gesproken. Al kreeg ik wel wat mee van het Moluks-Maleis, als mijn vader bijvoorbeeld aan het bellen was met familie of tijdens familiebijeenkomsten. Ook werd er naar Molukse muziek geluisterd. De klanken en de muziek kreeg ik mee. Op een gegeven moment kreeg ik meer interesse in de taal en cultuur. Zo leerde ik een paar woorden en kon ik gesprekken een beetje volgen.”

“In taal zit alles”
Deel van team makers op de Molukken.

Onvoorwaardelijke verbondenheid

Van zijn 19de tot zijn 22ste woonde Jamie na een stage drie jaar lang op Ambon (Molukken) bij zijn familie. In deze periode leerde Jamie voor het eerst pas echt de taal, het lokale Ambon-Maleis. Toen ging er een nieuwe wereld voor hem open. Sindsdien gaat hij ook regelmatig terug naar de Molukken. 

“Moluks zijn is zoveel meer dan alleen een vlag of lekker eten. Moluks zijn is voor mij onvoorwaardelijke verbondenheid met je naasten en natuurlijke omgeving. Het is een holistische en diepgaande manier van zijn die voor veel Molukkers een bron van kracht, trots en betekenis is. Je kunt dan ook niet om de taal heen. In taal zit alles. Hoe je je emoties uitdrukt bijvoorbeeld. Als je dat leert, is dat een verrijking.

Op latere leeftijd speelde zijn afkomst een belangrijkere rol in zijn leven en vielen er meer zaken op, waar hij vroeger niet bij stilstond. Zijn bewustwording werd groter. 

“Het waren vooral vooroordelen waar ik mee te maken kreeg. Er werden simplistische aannames gedaan en ik was me er niet eens van bewust. Pas als je mensen ontmoet die ook ‘anders zijn’, kun je deze ervaringen delen. Het ontwikkelt zich dan als een soort extra zintuig. Je wordt er steeds gevoeliger voor, omdat je anders wordt behandeld. Je merkt dat er anders wordt gereageerd op iemand van kleur.”

“Alsof je jezelf altijd moet bewijzen als je iemand van kleur bent”

Maak een verschil

In zijn carrière kreeg Jamie te maken met uitdagingen, die te maken hadden met zijn huidskleur.

“Ik besefte op latere leeftijd dat ik meer kan dan ik zelf dacht en dat ik eigenlijk best een goede leider ben. Ik heb in het verleden ervaren dat ik niet serieus werd genomen. Alsof je jezelf altijd moet bewijzen als je iemand van kleur bent. Altijd een extra set aan vragen, omdat mensen dan meer validatie nodig hebben. Dat vind ik vermoeiend. Ik vind het vervelend dat mensen je onderschatten.

Nu ik voor mezelf werk, zie ik wel een verandering. Ik word nu benaderd door anderen en serieus genomen. Als je zelf met discriminatie te maken hebt, wil ik je zeggen dat personen zo op jou reageren omdat ze zelf onwetend zijn. Dat is het probleem van die persoon en niet van jou. Het is niet jouw verantwoording dat ze niet klaar zijn voor de moderne wereld. Laat zien hoe het wel moet. Ga voor een positie waarbij je invloed hebt en verschil kunt maken.” 

“Ook jij kan een leider zijn”
Lancering Totaal Moluks in Museum Maluku.

Nieuwe norm

In een wereld van dominante Westerse media en talen zet Jamie zich in voor andere talen, die volgens hem gelijkwaardig zijn en ertoe doen. 

“Ik zie mezelf als Moluks-Nederlands en bicultureel. Een Molukker die in Nederland is opgegroeid met roots in Kariu. Voor mij liever zo lokaal mogelijk, anders wordt het ingewikkeld. Ik zie mezelf niet als ‘Aziaat’, want zo word ik meestal door anderen ook niet gezien. Ik vind representatie belangrijk, omdat het laat zien dat jij ertoe doet. Je ontwikkelt hierdoor een positief zelfbeeld. Je mag die publieke ruimte ook innemen. Je maakt deel uit van een nieuwe groep Nederlanders die samen een nieuwe norm bepalen. Je mag er zijn. Ook jij kan een leider zijn. In een wereld van dominante Westerse media en talen, moeten we juist laten zien dat onderbelichte talen er ook mogen zijn. Het is zonde als die talen verdwijnen en daarmee de culturen.”

Lees- en luistertips van Jamie:

Podcasts: 

Muziek: 

Nummers uit het oosten waarin met trots wordt gezongen over het oosten en in het geval van Rusuk een romantisch nummer in een nieuw jasje. Rusuk betekent ‘rib’ en wordt vaak metaforisch gebruikt om de verbondenheid tussen twee personen te beschrijven. Oftewel onafscheidelijk verbonden. De titel ‘Racikan Timur’ betekent een oosterse mix of stijl. Dit refereert (en de rest van het nummer) naar hoe mensen uit het oosten (in deze context mensen uit Maluku, Papua, Flores, NTT etc) een unieke eigen smaak en stijl toevoegen. In dit geval letterlijk met dit nummer. Deze jongens maken deel uit van een jonge HipHop beweging die zich met name in die regio’s steeds sneller doorontwikkelen.

Boek: 

  • Awan-awan Maluku (Molukse wolkjes) – Eko Saputra Poceratu (Ambon) en Fitrah Umarella (Ridderkerk) 

Dit is een gedichtenbundel. Het boekje is geschreven in het Indonesisch, Ambon-Maleis en Nederlands. In Nederland kun je het bestellen via Fitrah.

Heb je interesse in Totaal Moluks? Kijk dan op de website of download de app in de App Store en PlayStore.  

Volg Totaal Moluks op Instagram

De schrijfster van dit artikel is Jane Regina Sauer. Ze is freelance (content) schrijver, journalist, (eind) redacteur, vertaler en yogadocent.

Comments are closed

Sign In

Register

Reset Password

Please enter your username or email address, you will receive a link to create a new password via email.